Cyberbeveiliging

Cyberbeveiliging voor exploitanten van windparken – waarom IT-beveiliging een topprioriteit wordt

Waarom cybersecurity ook van invloed is op windparken

Cyberaanvallen maken al lang deel uit van het dagelijks leven. Wat vroeger vooral banken en grote bedrijven trof, heeft nu ook gevolgen voor windparken, netbeheerders en energieleveranciers. Energie-infrastructuur is een aantrekkelijk doelwit voor hackers – of het nu om financiële redenen is, voor politieke destabilisatie of gewoon omdat digitale kwetsbaarheden kunnen worden uitgebuit.

Windparken zijn al lang geen geïsoleerde energie-eilanden meer. Ze zijn ingebed in een digitaal genetwerkt systeem van controlecentra, sensoren, toegang op afstand, onderhoudssoftware en cloudtoepassingen. Dit maakt de systemen efficiënt, maar ook kwetsbaar.

Kortom, wie windparken exploiteert, heeft te maken met cybersecurity. Niet op een gegeven moment, maar nu.

1. Wat houdt cybersecurity eigenlijk in?

Cyberbeveiliging verwijst naar alle maatregelen die worden genomen om IT-systemen, netwerken, apparaten en gegevens te beschermen tegen ongeoorloofde toegang, misbruik, sabotage en gegevensverlies. Dit geldt zowel voor technische aspecten (bijv. firewalls, toegangscontroles, updates) als voor organisatorische processen (bijv. trainingen, noodplannen, audits).

In de context van windparken hebben we het over bescherming:

• Besturings- en regeltechniek (bijv. SCADA-systemen)
• van de operations management software
• van communicatie-interfaces (bijv. VPN, toegang tot onderhoud op afstand)
• van sensorgegevens en operationele kengetallen
• van contracten, plannen en persoonsgegevens

2. Waarom is cybersecurity zo belangrijk voor windparken?

Windparken wekken niet alleen elektriciteit op, ze maken ook deel uit van de kritieke infrastructuur (KRITIS). Dit betekent dat een storing ernstige gevolgen kan hebben voor de voorzieningszekerheid en de economie. De interesse van cybercriminelen in dergelijke doelen is navenant groot.

Typische risico's voor exploitanten van windparken:

• Ransomware-aanvallen: Systemen worden versleuteld en pas weer vrijgegeven voor losgeld.
• Manipulatie van bedieningselementen: Sabotage van de planten of roostervoeding.
• Diefstal van gegevens: Gevoelige contractgegevens, technische plannen of persoonsgegevens kunnen worden afgetapt.
• Misbruik van toegang voor onderhoud op afstand: Ongeoorloofde toegang door onvoldoende beveiligde interfaces.
• Leveringsstoringen als gevolg van aanvallen op operationele managementsystemen.

En vaak is een enkel verouderd systeem, een phishing-e-mail of een verkeerd geconfigureerde toegang voldoende om enorme schade aan te richten.

3. De grote golf van regelgeving: wat operators kunnen verwachten

De EU en de Duitse overheid reageren op de toenemende cyberdreigingen met een hele reeks nieuwe wetten en richtlijnen. Het doel is om de IT-beveiliging op systeemrelevante gebieden aanzienlijk te verhogen – en dit op een bindende manier te doen.

Overzicht van de belangrijkste regelgeving:

a) NIS 2-richtlijn (EU)

• Geldig sinds januari 2023 op EU-niveau, nationale uitvoering tot oktober 2024
• Richtlijn betreffende maatregelen om een hoog gemeenschappelijk niveau van cyberbeveiliging in de EU te waarborgen
• Verplichtingen voor "belangrijke" en "essentiële" entiteiten, met inbegrip van die in de energiesector
• Ook middelgrote ondernemingen met ten minste 50 werknemers of een omzet van 10 miljoen euro in kritieke sectoren worden getroffen
• Plichten:
  • Risicoanalyse en beveiligingsmaatregelen
  • Incident Management
  • Noodplannen
  • Veiligheidsaudit van de toeleveringsketen
  • Verplichting om incidenten binnen 24 uur te melden
• Boetes voor overtredingen: Tot € 10 miljoen of 2% van de jaarlijkse wereldwijde omzet

b) Parapluwet KRITIS (KRITIS-DachG)

• Aangevulde NIS-2, betreft fysieke beveiliging van kritieke infrastructuur
• Operators moeten kritieke activa beveiligen tegen natuurrampen, sabotage en fysieke aanvallen
• Cyberbeveiliging maakt deel uit van een holistisch beschermingsconcept
• Zal met name relevant zijn voor grote windparken en netbeheerders

c) Wet inzake cyberweerbaarheid (CRA)

• Naar verwachting vanaf 2026 in de hele EU van toepassing
• Doel: Meer cybersecurity voor digitale producten en software
• Fabrikanten en distributeurs (bijv. SCADA-fabrikanten, OEM's) moeten bewijzen dat hun producten "secure by design" zijn
• Belangrijk voor operators bij het selecteren en gebruiken van nieuwe componenten
• Exploitanten kunnen ook indirect worden getroffen, bijvoorbeeld door updateverplichtingen

d) Richtlijn veerkracht kritieke entiteiten

• Vult NIS-2 aan met vereisten voor de veerkracht van kritieke actoren
• Exploitanten moeten risico's zoals cyberaanvallen, fysieke aanvallen, pandemieën, natuurrampen enz. meenemen in hun risicoanalyse
• Rapportageverplichtingen en beschermingsconcepten zijn verplicht

e) NIS2UmsuCG / BSIG-E (Duitse implementatie van NIS-2)

• Wetsontwerp tot uitvoering van de NIS 2-richtlijn
• Wijzigingen in de BSI-wet (BSIG), met name:
• Uitbreiding van het toepassingsgebied
• Meer verplichtingen voor meer bedrijven
• Invoering van een ondernemingsregister voor cyberbeveiliging
• Verplichting om een "verantwoordelijke contactpersoon" voor cybersecurity aan te stellen

4. Specifieke verplichtingen voor exploitanten van windparken

De regelgeving is complex, maar ze komen neer op een paar belangrijke punten. Exploitanten moeten voorbereid zijn op de volgende vereisten:

a) Implementeer beveiligingsmaatregelen

• Segmentatie van netwerken
• Interfaces beveiligen (VPN, onderhoud op afstand)
• Gebruik van up-to-date software en regelmatige updates
• Toegangscontroles (bijv. tweefactorauthenticatie)
• Noodconcepten en back-upstrategieën

b) Beheer van kwetsbaarheden

• Regelmatige herziening en evaluatie van uw eigen IT-systemen
• Vulnerability scans & penetratietesten
• Risico's binnen een bepaalde periode verhelpen

c) Beveiligingsincidenten melden

• Verplichting om ernstige incidenten binnen 24 uur te melden aan het BSI
• Documentatie van fouten en aanvalspogingen
• Incidentresponsprocessen inrichten

d) Veilige toeleveringsketen

• Cybersecurity-audits van dienstverleners en leveranciers
• Contracten met minimumnormen
• Risicoanalyse op het niveau van de supply chain

e) Medewerkers sensibiliseren

• Training over phishing, wachtwoordbeveiliging, incidentrapportage, enz.
• Bouw een veiligheidscultuur op (bv. via bewustmakingscampagnes)

5. Typische uitdagingen in de praktijk

De implementatie van deze vereisten is geen uitgemaakte zaak. Exploitanten van kleinere windparken of exploitanten in het bijzonder worden geconfronteerd met tastbare hindernissen:

a) Complexe IT-landschappen

Veel planten zijn in de loop der jaren gegroeid. Verschillende fabrikanten, incompatibele systemen, oude SCADA-software – dit maakt het moeilijk om een uniforme beveiligingsstrategie te creëren.

b) Gebrek aan personele middelen

Cybersecurity is een vakgebied apart. Veel operators hebben geen eigen IT-afdeling of beveiligingsmedewerkers.

c) Gebrek aan knowhow

Er is vaak een gebrek aan bewustzijn over welke systemen in de eerste plaats kwetsbaar zijn – laat staan hoe ze kunnen worden beschermd.

d) Verouderde systemen

Veel windparken hebben componenten in bedrijf die al 10 jaar of langer niet zijn bijgewerkt - vaak uit angst voor storingen.

e) Kosten

Investeringen in IT-security kosten geld, maar veel operators zien (nog) geen directe ROI.

6. Aanbevelingen: Hoe zorg je voor een verstandige start?

Zelfs als de vereisten op het eerste gezicht ontmoedigend lijken, hoeft u niet alles tegelijk te doen. Het is belangrijk om op een gestructureerde en pragmatische manier te werk te gaan:

1. De balans opmaken

• Welke systemen zijn er in gebruik?
• Welke toegang is er (onderhoud op afstand, internet)?
• Welke gegevens worden verwerkt?

2. Kwetsbaarheidsanalyse uitvoeren

• Is er verouderde software?
• Zijn systemen zonder bescherming verbonden met het internet?
• Wie heeft toegang tot wat?

3. Tenuitvoerlegging van minimumnormen

• Netwerk segmentatie
• Patch beheer
• Wachtwoordregels en 2FA
• Noodplan (bijv. ransomware)

4. Betrek dienstverleners

• Raadpleeg IT-dienstverleners of gespecialiseerde cyberbeveiligingsconsultants
• Operations managers verantwoordelijk houden

5. Trainingscursussen opzetten

• Medewerkers regelmatig sensibiliseren
• Melding van treinincidenten

6. Wettelijke vereisten herzien

• Valt u onder de NIS2-verordening?
• Wat zijn de deadlines en rapportageverplichtingen?
• Naam contactpersoon

7. Cybersecurity wordt verplicht, maar ook een kans

Ja, de inspanning neemt toe. Ja, het wordt technischer. Maar: wie vroeg handelt, heeft voordelen. Niet alleen op het gebied van wettelijke naleving, maar ook op het gebied van onze eigen operationele veiligheid. Een enkele cyberaanval kan maanden kosten – in het ergste geval het bestaan.

Bovendien vergroten exploitanten met een duidelijk cyberbeveiligingsconcept de aantrekkelijkheid voor investeerders, kopers en verzekeraars van windparken - vooral in een digitaal genetwerkt, marktgebaseerd energiesysteem.